Gmina Zbójna

Wielkanoc

Uzdolnione kurpianki z okazji świąt wielkanocnych robiły piękne pisanki, ugniatały baranki z cukru i chleba. Pięknej tradycji Puszczy Zielonej należy robienie dużych palm wielkanocnych sięgających niekiedy wyskości kilku metrów. Najpiękniejsze i największe zostawały w kościele do następnych świąt, inne po poświęceniu zdobiły domowe ołtarzyki. Największe palmy wielkanocne powstają we wsi Łyse. Sięgają one czase wielkości 7-8 metrów. Wyskość palm wiąże się z wierzeniami, iż po zjedzeniu kilku baziek wierzbowych zabezpieczało przed bólem gardła. Same zaś palmy chroniły dom przed złymi duchami, dlatego też były takie wysokie. Inny zwyczaj związany z palmami polegał na tym, że kto wcześnie wstał w Niedzielę Palmową, ten biegł z palmą budzić innych bijąc nią wołał:

"Wierzba bije - nie zabije
za tydzień - wielki dzień
za sześć noc - Wielkanoc"


W Wielki Piątek przy grobie Chrystusa stawiano straże, w Wielką Sobotę natomiast przy kościele palono ognisko w którym spalano stare palmy, ramy obrazów itp. Dawniej z tego ogniska zabierano popiół, którym rozniecano ogień w kuchni na Wielkanoc. W okolicach Łomży w czasie Śmigusa-Dyngusa był zwyczaj chodzenia z Kurpiem dyngusowym. Jednego z chłopców przebierano za koguta, zakładając mu na głowę czerwona chustę. Pozostali obchodzili z nim całą wieś śpiewając przy tym piosenki, za co częstowani byli słodyczami.

Zielone Świątki

Zielone świątki były wielkim wydarzeniem. Dome dekorowane były gałązkami brzozowymi, strojony również płoty i bramy. Magiczne znaczenie miało zatykanie tychże gałązek w zagony warzywne.

Święto Bożego Ciała

W przeddzień tego święto wykonywano 4 ołtarze przybrane zielonymi gałązkami, najczęściej brzozowymi. Na procejsę Bożego Ciała obowiązkowo należało włożyć strój regionalny. W tym też dniu święcone były pola. Gałązki brzozowe zabierano z ołtarzy do domów, strojono nimi ołtarze ale także zatykano je w grządki kapusty co miało chronić przed szkodnikami. Zwyczaj ten pozostał dnia dzisiejszego.

Żniwa

Zwyczajem związanym z żniwami był zwyczaj tzw. "przepiórki". Polegał on na tym, iż po skończonym skoszeniu zboża kilka kłosów pozostawało na polu nie skoszonych, były one przyozdabiane kwiatami, a na kamieniu obok kładziono kromkę chleba i sól. Wracający z pola żniwiarze natomiast chwytai i podrzucali gospodarza do góry tak długo, dopóki ten się nie wykupił. Gospodynię natomiast, lub inną żniwiarkę biorącą pierwszy raz udział w żniwach, ciągnięto z nogi po ściernisku dookoła ostatnich kłosów zboża.

6 sierpnia dokonywano poświęcenia tegorocznych plonów. Wykonywano wtedy bukiet z kłosów zboża, kwiatów polnych, które święcone były w kościele a następnie wykorzystywane do siewu(poświęcone kłosy kruszono i wrzucano do worków przeznaczonych do wysiewu). Miało to zwiększyć plony i zapewnić lepszy urodzaj.

Jesień

Jesienią wyróżniał się zwyczaj zabaw towarzyskich w Wigilię świętego Andzreja. W tym dniu właśnie dokonywano licznych wróżb o charakterze matrymonialnym.

Zima i Nowy Rok

Pierwszym ważnym dniem w okresie zimy był 6 grudnia. W tym dniu gospodarze zachowywali ścisły post w intecji ochrony bydła przed wilkami. "Chłopski post" zanikł w momencie zabicia ostatnich drapieżników żyjących na tych terenach.

W Wigilię Bożego Narodzenia dzielono się opłatkiem, pod obrus kładziono siano. Gospodarz dawał również opłatek krowom i owcom. Podczas Wigilii wspominano zmarłych z rodziny, zostawiając jedno wolne miejsce dla gościa. W kościele natomiast przygotowywana była szopka.

Z Godami wiąże się również zwyczaj kolędowania. Młodzi chłopcy wykonyali gwiazdę kolędniczą, z którą chodzili od domu do domu, za co otrzymywali datki. Gwiazdy te zwane "kozami" - wykonywane były z papieru i ozdabiane wstążkami.

Na Nowy Rok panował zwyczaj robienia noworocznych wypieków. Były to tzw. "Byśki" i "nowe latka". "Byśki przedstawiały zwierzęta : krowy, byki konie i inne; "latka" natomiast były w kształcie koła, na którym umieszczono ptactwo. Ciasta te po upieczeniu i wysuszeniu zawieszane by na nitkach u pułapu izby.

Domy były wyłącznie drewniane, dwuspadowe, pokryte słomą. Na szczytach domów umieszczany był krzyżyk lub chorągiewka. Okna z 6 szybek, miały ornamentowe górne belki. Okiennice malowane zwykle były na niebiesko, zdobione w kwiaty. Podobnie zdobione były drzwi. Plan domy był nastepujący: sień, alkierz, izba, komora. Wnętrze było ubogie, podłoga była z desek nie bielonych, sćiany były bielone, sprzęty własnej roboty lub sąsiadów. Małem a nawet niektóre średnie gospodarstwa starały prowadzić działalność samowystarczalną.